De kantonrechter bij de rechtbank behandelt alle binnen het verbintenissenrecht tot een bedrag van €25.000,-. Daarnaast behandelt de kantonrechter ook zaken op het gebied van arbeidsrecht, huurrecht en consumentenrecht. De kantonrechter is vanwege zijn specifieke kennis in deze rechtsgebieden exclusief bevoegd om deze zaken te behandelen. Dit heet ook wel de absolute competentie van de rechter.
Een procedure bij de kantonrechter verschilt op een aantal punten met een procedure bij de sector civiel van de rechtbank. Zo hoeven partijen geen advocaat in te schakelen. Dit is voor rechtzoekenden vaak gunstig, omdat zij hun geschil op een laagdrempelige manier ter beoordeling kunnen voorleggen. Een werknemer hoeft zich in een ontslagprocedure tegen zijn werkgever bijvoorbeeld niet te laten bijstaan door een advocaat. Doorgaans is dat bij dergelijke procedures wel verstandig, m.n. als er grote belangen spelen.
Naast de absolute competentie van de kantonrechter moet een partij rekening houden met de relatieve competentie. Bij een dagvaarding is de kantonrechter bevoegd van de woonplaats (arrondissement) van de gedaagde partij. Bij een verzoekschriftprocedure is de kantonrechter bevoegd van de woonplaats van de verzoekende partij of de woonplaats van (één van) de belanghebbende in de procedure.