Een uitzonderingsgrond in het strafrecht die tot gevolg heeft dat een handeling niet (langer) strafbaar is. Een reden hiervoor kan zijn omdat er geen sprake is van schuld van de verdachte of vanwege het feit dat er een rechtvaardigingsgrond is voor de handeling. Strafuitsluitingsgronden worden onderverdeeld in schulduitsluitingsgronden en rechtvaardigingsgronden.
De Nederlandse wet kent de volgende rechtvaardigingsgronden.
- Noodweer (art. 41 lid 1 Sr)
- Wettelijk voorschrift (art. 42 Sr)
- Overmacht wegens noodtoestand; (art. 40 Sr)
- Bevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 1 Sr).
Daarnaast kent de Nederlandse wet de de volgende schulduitsluitingsgronden:
- Noodweerexces; (art. 41 lid 2 Sr)
- Ontoerekeningsvatbaarheid; (art. 39 Sr)
- Psychische overmacht; (art. 40 Sr)
- Onbevoegd gegeven ambtelijk bevel (art. 43 lid 2 Sr)
Een verdachte kan een beroep op een rechtvaardigingsgrond indien vast staat dat de gedraging (het feit waarvoor de verdachte vervolgd wordt) wederrechtelijk is. Een succesvol beroep op een rechtvaardigingsgrond ontneemt de wederrechtelijkheid van de gedraging, met tot gevolg dat de verdachte niet langer veroordeeld kan worden voor het anders strafbare feit. Als een beroep op een strafuitsluitingsgrond niet mogelijk is (bijvoorbeeld omdat er geen sprake is van een schulduitsluitingsgrond of rechtvaardigingsgrond), staat het strafbare karakter van het delict in beginsel vast.