Door Edward Appelman op 10 oktober 2019 Leestijd: 4 minutes
In het contractenrecht geldt het adagium: pacta sunt servanda. Ofwel: belofte maakt schuld. Komt een contractspartij een afspraak niet na, dan leidt dat tot een tekortkoming in de nakoming. In principe is die partij dan schadeplichtig. Soms moet de partij dan ook een zogenoemde ingebrekestelling versturen: dit is een brief waarin de schuldeiser zijn wederpartij een termijn geeft om alsnog de afspraak na te komen. Dit is echter niet altijd verplicht: wanneer dit achterwege kan blijven, bespreekt onze advocaat verbintenissenrecht aan de hand van een recente uitspraak.
Opeisbare verbintenis
Juridisch beschouwd: óf een partij een afspraak niet binnen de termijn nakomt, is afhankelijk van de aard van de prestatie. Maken partijen geen afspraken hierover, dan moeten zij in principe direct nakomen. Dat heet ook wel een opeisbare verbintenis. Een voorbeeld van een direct opeisbare verbintenis zijn bijvoorbeeld vaak koopovereenkomsten: bij het doen van boodschappen is gebruikelijk dat de klant direct betaald en dat de producten direct geleverd worden. Beide partijen moeten dan direct nakomen.
Termijn voor nakoming verstreken: wanprestatie
Maken partijen bij een overeenkomst wel afspraken over de termijn voor nakoming? Dan kan er pas sprake zijn van een tekortkoming in de nakoming als de partij vóór de termijn zijn afspraak niet nakomt. Geeft een partij bijvoorbeeld opdracht aan een schilder om voor datum X het huis te schilderen, dan kan er pas sprake zijn van een tekortkoming als de schilder niet voor deze datum de prestatie geleverd heeft.
Nadere gelegenheid tot nakoming
In beide voorgenoemde situaties geldt: komt de partij de afspraak (verplichting) niet na, dan levert dat een tekortkoming in de nakoming op (ook wel: wanprestatie). De partij moet dan eerst een ingebrekestelling versturen. Dit is van belang omdat het wettelijk systeem als uitgangspunt stelt dat de schuldenaar een kans moet krijgen om alsnog zijn afspraak te kunnen nakomen. Wél is de partij al schadeplichtig.
Redelijke termijn
Stuurt de schuldeiser een ingebrekestelling? Dan moet de schuldenaar een redelijke termijn krijgen om alsnog na te kunnen komen. Wat een redelijke termijn is, is niet in de wet bepaald. Over het algemeen is een termijn van circa twee weken redelijk. Vaak is dit ook afhankelijk van de omstandigheden van het geval en de aard van de prestatie.
Bevoegdheid om overeenkomst te ontbinden
De wet bepaald daarnaast dat iedere tekortkoming in de nakoming een grond oplevert voor
ontbinding van de overeenkomst (ook wel: ongedaan te maken). Zo heeft de koper van een auto recht op teruggave van zijn geld als de autoverkoper ook na een ingebrekestelling de auto niet aan de koper levert. Een uitzondering op deze ontbindingsmogelijkheid is als de tekortkoming van geringe betekenis is. Wanneer daarvan sprake is, is afhankelijk van de omstandigheden van het geval.
Verzuim: gevolgen
Komt de partij ook na de termijn in de ingebrekestelling de afspraak niet na? Dan treedt deze partij in verzuim. Dat heeft een aantal gevolgen voor de schuldenaar. Ten eerste heeft de schuldeiser dan recht op zogenoemde vertragingsschade. Wilt de schuldenaar alsnog de afspraak nakomen, dan kan de schuldeiser dit weigeren als niet ook de inmiddels verschuldigde schadevergoeding wordt betaald. Als de schuldenaar nog kan nakomen, dan kan de schuldeiser ervoor kiezen dat hij vervangende schadevergoeding verlangt. Dat moet de schuldeiser dan wel schriftelijk aan de schuldenaar mededelen.
Situaties waarbij ingebrekestelling niet hoeft
Soms is een ingebrekestelling niet noodzakelijk. Één van die situaties is wanneer de schuldeiser vermoedt dat de schuldenaar zijn afspraak niet (op tijd) zal nakomen. Gaat bijvoorbeeld – na aankoop - een kunstobject tijdens een brand op de veiling verloren, dan weet de koper dat de verkoper zijn afspraak niet meer kan nakomen. Het verzuim treedt dan direct in. Een andere mogelijkheid is als de schuldeiser uit een mededeling van de schuldenaar moet afleiden dat deze niet zal nakomen. Het is in de praktijk vaak zeer belangrijk om een ingebrekestelling te versturen, ook al is evident dat de schuldenaar de afspraken uit de overeenkomst volledig heeft verzaakt. Zo bleef de
wanprestatie van een opdrachtnemer enige tijd geleden zonder gevolgen omdat de opdrachtnemer geen
sommatie had verstuurd.
Afspraken overeenkomst
In alle deze gevallen is van belang dat partijen nagaan wat zij in de overeenkomst aan afspraken opnemen. Dat komt omdat de wettelijke bepalingen omtrent tekortkoming in de nakoming van regelend recht zijn. Op grond hiervan mogen partijen onderling andere afspraken maken over onder meer wanneer er sprake is van een tekortkoming en wanneer verzuim intreedt.
Praktijkvoorbeeld: koop huis
Dat deed zich bijvoorbeeld voor bij een recente procedure bij het Hof Arnhem-Leeuwarden. Daarin ging het om de verkoop van een huis waarbij – kort samengevat – aan de orde kwam dat het huis een aantal gebreken vertoonde. De koper had met de verkoper reeds het koopcontract getekend. In de overeenkomst hadden zij de afspraak gemaakt dat een partij pas in verzuim zou zijn nadat er een ingebrekestelling was verstuurd. Pas dan ontstond de mogelijkheid om de overeenkomst te ontbinden.
Houding schuldenaar
De koper was na het constateren van de gebreken er echter al snel klaar mee: nog voordat de leveringsakte bij de notaris werd gepasseerd, gaf de koper aan dat hij van verdere aankoop afzag. Hij leverde de sleutels in bij de notaris.
Verzuim?
Daaruit leidde de verkoper af dat de koper direct in verzuim was: uit zijn houding mocht immers worden afgeleid dat hij niet zou nakomen. Een ingebrekestelling had volgens de verkoper om die reden geen zin. Hij daagde de koper om die reden voor de rechter en wilde aanspraak maken op de
contractuele boete van 10% van de koopprijs, circa €20.000,-.
Hof: afspraken overeenkomst hebben voorrang
De
kantonrechter stelde de verkoper in het gelijk: uit het feit dat de koper de sleutels had ingeleverd mocht de verkoper afleiden dat de koper niet (meer) zou nakomen. In
hoger beroep overwoog het hof echter anders: omdat partijen in de overeenkomst hadden afgesproken dat er pas sprake zou zijn van verzuim als de ingebrekestelling was verstuurd, leidden de gevolgen van niet-nakoming niet automatisch tot verzuim. De ratio hierachter was, aldus het hof, dat de koper de gelegenheid moest krijgen om eventueel een heroverweging te maken alvorens hij de contractuele boete verschuldigd zou zijn.
