In een procedure die bij dagvaarding is ingeleid, is het vonnis is een (eind)uitspraak van een rechter. Bij een procedure die moet worden ingeleid door middel van een verzoekschrift, heet dit een beschikking.
In Nederland moet worden onderscheiden tussen een aantal varianten vonnissen, welke elke een eigen rechtsgevolg als effect hebben. Een vonnis komt tot stand nadat de rechter kennis heeft genomen van alle schriftelijke stukken. In de meeste procedures worden daarna partijen gehoord. In sommige soorten procedures, bijvoorbeeld bij een aantal procedures die dienen te worden ingeleid met een verzoekschrift, kan de zaak ook schriftelijk worden afgedaan.
Bij een geschil voor de burgerlijke rechter (ook wel: civiele rechter), mag de rechter zich alleen buigen over de feiten en omstandigheden die partijen naar voren hebben gebracht. De rechtsgronden mag hij ambtshalve aanvullen.
Tegen een vonnis van de rechter kunnen partijen in principe in hoger beroep.